Fotki:

Motocykle Polskie 1918-1939 SM 98, WNP i ZUCH
Autor: Jan Tarczyński
Źródło: Młody Technik 11/1983 <http://www.mt.com.pl>

Na wiosennych Targach Poznańskich 1935 roku olbrzymie zainteresowanie
publiczności i sfer przemysłowych wzbudzi) niewielki silnik przyczepny do
kajaka, opracowany przez Stefana Malcherka i produkowany seryjnie w jego
wytwórni "S.M." w Poznaniu. Te 2-konne motorki, ekonomiczne i niezawodne
cieszyły się dużym powodzeniem co powodowało, że ich produkcja szybko
rozwijała się i umacniała rynkową pozycję wytwórcy. Malcherek, skromny
konstruktor - rzemieślnik wykazywał sporo realizmu gospodarczego, bowiem
"obserwując od paru lat niebywały popyt na motorowery, wolne od podatku i
prawa jazdy - za granicą, a ostatnio i w kraju" - jak stwierdził w
wywiadzie dla prasy - postanowił rozwinąć, na podstawie uzyskanych
doświadczeń wytwórczych i posiadanego oprzyrządowania, także produkcję
silników do lekkich pojazdów jednośladowych. Silniki te miały stanowić
jednostki napędowe motocykli własnej konstrukcji - pomysł ten był niejako
nawiązaniem do wcześniejszej (z lat 1932-1933) działalności twórczej
konstruktora, której efektem był prototypowy motocykl z silnikiem o
pojemności 500 cm3 , używany z powodzeniem także w imprezach sportowych.
Pierwsze "setki" ze skromniutkiej fabryczki Stefana Malcherka, oznaczone
jak wszystkie jego wyroby symbolem "SM", zaprezentowane zostały publicznie
w grudniu 1937 roku na zawodach zorganizowanych przez poznański klub
motocyklowy "Unia" i firmę "Wulgum" Antoniego Kwiatkowskiego.
Pomimo fatalnych warunków atmosferycznych, jeden z motocykli prowadzony
przez konstruktora osiągnął w wyścigu szosowym na dystansie 5 km przeciętną
szybkość 50 km/h, tylko 3 km/h niższą od zwycięzcy, startującego na
renomowanym niemieckim Phanomenie. SM 98 spisywały się znakomicie także i w
innych imprezach sportowych, rozgrywanych w 1938 roku - wymienić tu
szczególnie warto "konkurs setek" w Poznaniu, gdzie na motocyklach
Malcherka jechali znani zawodnicy -Ignacy Lemański i Jerzy Frass, oraz rajd
"100 mil po Polsce" (reklama opon "Stomil") na trasie Stryj-Kielce -
Poznań, w którym 2 motocykle - jeden prowadzony przez konstruktora -
zdobyły dwa srebrne medale.
Motocykle SM były budowane wyłącznie z elementów pochodzenia krajowego (z
wyjątkiem łożysk tocznych) zaś przeważająca większość podzespołów - w tym
obok silnika także rama i jej osprzęt - pochodziły z poznańskiej wytwórni.
Pojazd charakteryzował się rozwiązaniami konstrukcyjnymi typowymi dla
ówczesnych motocykli małolitrażowych, tzw. setek. W lekkiej, lecz
wytrzymałej pojedynczej ramie rurowej z tłoczonym widelcem przednim typu
trapezowego, resorowanym centralną sprężyną, był umieszczony
jednocylindrowy silnik dwusuwowy o pojemności 98 cm i mocy 3 KM przy 3500
obr/min. Dwudzielny karter i głowica silnika były odlane ze stopów lekkich,
a cylinder wykonano z żeliwa o dużej wytrzymałości cieplnej i mechanicznej
oraz wyposażono w jednostronny wylot spalin. Silnik był zblokowany ze
sprzęgłem wielotarczowym mokrym (przeniesienie napędu z wału korbowego na
sprzęgło za pomocą przekładni łańcuchowej) i skrzynią biegów o dwóch tylko
przełożeniach, co powodowało, że szybkością maksymalną (a zwłaszcza
przyspieszeniem) SM 98 ustępował nieco innym polskim pojazdom tej klasy,
wyposażonym w skrzynię biegów o większej liczbie przełożeń. Skrzynia biegów
była sterowana ręcznie, bezpośrednio, długą dźwignią umieszczoną po prawej
stronie motocykla. Zdarzało się też, że jednostki napędowe wyposażano w
mechanizmy nożnej zmiany przełożeń. Zarówno gaźnik z siatkowym, mokrym
filtrem powietrza, jak i prądnica - iskrownik 6 V 15 W, umieszczona pod
kołem zamachowym silnika, były dziełem Stefana Malcherka. Należycie
opracowana konstrukcja pojazdu, właściwie dobrane parametry jednostki
napędowej, a szczególnie dobrze opracowany gaźnik powodowały, że motocykl
był bardzo ekonomiczny, gdyż z pełnym obciążeniem zużywał nie więcej niż
2,5 litra paliwa (benzyna z olejem w stosunku 25:1) na 100 kilometrów.
Produkcja kompletnych motocykli w warunkach niewielkiego zakładziku Stefana
Malcherka nie była jednak zbyt opłacalna, toteż mimo dużych oporów, głównie
emocjonalno-prestiżowych, konstruktor uległ perswazji Adama Paczkowskiego,
kolegi klubowego (poznańska Unia) oraz znanego działacza motorowego i
zdecydował się poświecić siły, zdolności i środki wytwórcze wyłącznie
produkcji (i dalszemu rozwojowi) silników motocyklowych. Natomiast
motocykle - bardzo zbliżone konstrukcyjnie do SM 98 będą produkować na
zasadach kooperacji w oparciu o jednostki napędowe Stefana Malcherka. inne
"zaprzyjaźnione" wytwórnie.
W pierwszej fazie działania - dla zapewnienia zbytu na silniki zachęcono
Wiktora Nowaczyka (nb. zawodnika motocyklowego), współwłaściciela
Poznańskiej Wytwórni Rowerów Braci Nowaczyk, aby do budowanych tam
trójkołowych wózków dostawczych marki WNP, zastosował jednostki napędowe
typu SM 98. Próby wypadły pomyślnie i już na Targach Poznańskich wiosną
1939 roku eksponowano nie tylko silnikowe trójkołowce towarowe o nośności
do 200 kg z "niezależnym resorowaniem każdego koła za pomocą systemu
tłoczkowego" i z obudową części transportowej wykonanej z "dekapowanej
blachy o liniach opływowych", ale i motocykle WNP w dwóch wersjach
"popularnej" i "luksusowej". Różnice były niewielkie i przejawiały się
głównie w wyposażeniu i wystroju zewnętrznym. Pojazdy obu typów miały
silniki Malcherka i jednakowe ramy z rur stalowych konstrukcyjnych
łączonych w sposób charakterystyczny dla rowerów, za pomocą tradycyjnych
łączników i lutowania mosiądzem. Także widelec przedni (z centralną
sprężyną) był wykonany z rur w podobny sposób.
Gdy rowerowa wytwórnia braci Nowaczyk rozszerzała swój program produkcyjny,
powstała w Poznaniu z inicjatywy znakomitych zawodników motocyklowych
Alfreda Weyla i Ignacego Lemańskieg, właścicieli fabryki "Automatyk"
(produkującej automaty do gier zręcznościowych) oraz Adama Paczkowskiego,
montownia pojazdów jednośladowych. Motocykle z firmy "Automatyk" były
budowane drogą kooperacji krajowych poddostawców. Najmniejszy z planowanej
rodziny trzech typów nosił nazwę "Zuch" i posiadał silnik SM 98. Był on
prawie kopią motocykla Stefana Malcherka, zaś od WNP różnił się m.in.
systemem połączeń belek rurowej ramy (spawane) i widelcem przednim
tłoczonym z blachy stalowej.
Zuch 98 był jedynym zrealizowanym modelem tej firmy - pojazdów z silnikami
o większej pojemności: 250 cm o nazwie Druh i 350 cm3 -Mistrz nie zdążono
już opracować przed wybuchem wojny. Najazd hitlerowski zniweczył także
jeszcze jedną pożyteczną inicjatywę produkcyjną. W 1939 roku Adam
Paczkowski organizował fabrykę motocykli o charakterze spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością jako zjednoczenie wytwórni silników SM i montowni
"Automatyk", z dalszymi udziałowcami do wysokości 50% kapitału zakładowego.
Produkcja na większą skalę miała ruszyć w 1940 r....
Zuchy i WNP można było nabyć m.in. w najbardziej znanym poznańskim
przedstawicielstwie motocyklowym - firmie "Wulgum" przy ul. Wielkie Garbary
8. Zarówno producenci, jak i właściciele przedstawicielstw handlowych
rozumieli doskonale, że najlepszą reklamą są sukcesy sportowe, toteż
pojazdy uczestniczyły z powodzeniem - w różnych imprezach. Trzeba tu
odnotować przede wszystkim zwycięstwo Alfonsa Baranka na Zuchu w "II
Meetingu Setek" w 1938 roku, ukończenie przez 3 Zuchy "Sześciogodzinnego
rajdu zimowego" w niezwykle trudnych warunkach atmosferycznych i drogowych,
zwycięstwo drużynowe (6 Zuchów) i indywidualne - Lemańskiego w "III
Meetingu Setek" w kwietniu 1939 roku oraz l miejsce drużyny Zuchów w
wyścigu zespołów z 3 miast (Poznania, Bydgoszczy ł Gdyni) w lipcu tegoż
roku.
Znamienny jest tutaj fakt, że silniki SM 98 dzięki m.in. prostej,
funkcjonalnej konstrukcji oraz wysokiej jakości wykonania zdobyły mocną
pozycję rynkową i stanowiąc konkurencję dla wyrobów innych firm np.
jednostek napędowych SS-3-MR stołecznej "Fabryki Pomocniczej dla Przemysłu
Lotniczego i Samochodowego" A. Stinhagen i H. Stransky, miały być stosowane
także w lekkich motocyklach, które w liczbie 300-400 sztuk zamierzał
wyprodukować w 1939 roku w Warszawie niejaki Dydyński.

Jan Tarczyński


Dane techniczne motocykli SM 98, WNP i ZUCH
Silnik - dwusuwowy, jednocylindrowy typu SM 98. napędza koła tylne za
pomocą łańcucha
Średnica cylindra x skok tłoka /pojemność skokowa 48 x 54 mm/ 97,7 cm3
Stopień sprężania - brak danych
Moc - 3 KM przy 3500 obr./min
Sprzęgło - mokre, wielotarczowe
Skrzynia biegów - o dwóch przełożeniach sterowana ręcznie lub -w niektórych
egzemplarzach - nożnie
Zapłon - iskrownikowy - prądnica - iskrownik typu SM 6V 15W zblokowane z
kołem zamachowym silnika
Rama - rurowa, pojedyncza, zamknięta
Zawieszenie przednie - widelec trapezowy
Zawieszenie tylne - sztywne
Ogumienie - "Polska Opona Stomil" 3,00 x 19"
Wymiary pojazdów - nieznane
Masa własna - nieznana (przypuszczalnie ok. 65 kg)
Prędkość maksymalna - ok. 60 km/h
Zużycie paliwa - 2,5 l/100 km
Obciążenie dopuszczalne: 1 osoba