Fotki:

Pierwszy - najnowszy autobus (Star 52 - Jelcz-Berliet PR-100)
Autor: Zdzisław Podbielski <>
Źródło: Młody Technik 4/1974 <http://www.mt.com.pl>

Star-52
Po przeprowadzeniu badań i prób prototypowych autobusów Star-50 i Star-51,
w 1952 roku wprowadzono do produkcji pierwszy powojenny seryjny autobus o
oznaczeniu Star-52.
Układ napędowy, rama, zawieszenie, osie i koła pochodziły z samochodu
ciężarowego Star-20. Nadwozie miało szkielet drewniany, do którego mocowane
było blaszane poszycie. Pierwsze autobusy Star-52, które otrzymała w lutym
1953 roku do eksploatacji Państwowa Komunikacja Samochodowa, były w
zasadzie pojazdami osobowo-towarowymi. Nadwozie tego pojazdu miało 18
miejsc siedzących oraz obszerne pomieszczenie na bagaż, w którym można było
przewozić bagaże o łącznym ciężarze do ok. 800 kG. Przedział przeznaczony
na bagaż oddzielony byi od przedziału osobowego ścianką działową i miał
oddzielne drzwi dwuskrzydłowe, z tyłu. Ściankę działową można było
oczywiście usuwać i po wstawieniu w przestrzeń bagażową foteli — autobus
mógł przewozić 32 osoby.
Oprócz przedziału bagażowego we wnętrzu pojazdu, dodatkowy bagażnik
znajdował się na dachu, gdzie można było przewozić ok. 350 kG bagażu.
Autobus Star-52 przeznaczony był, zgodnie z założeniami konstrukcyjnymi, do
utrzymywania komunikacji pomiędzy większymi osiedlami i miastami
powiatowymi. Jednak brak taboru autobusowego powodował, że te małe Stary-52
używane były w komunikacji miejskiej, jak np. w Rzeszowie. Wskutek małych
rozmiarów wnętrza jazda Starem-52 w pozycji stojącej sprawiała trudności
nawet pasażerom o wcale niewysokim wzroście.
Również i na siedząco jazda nie była tak wygodna, jak w dzisiejszych
autobusach — przewietrzanie wnętrza odbywało się przez przesuwane szyby
boczne i wywietrznik dachowy, natomiast ogrzewanie opracowano w Biurze
Konstrukcyjnym Przemysłu Motoryzacyjnego w Warszawie dopiero w 1955 roku.
Zawieszenie Stara-52 nie różniło się od zawieszenia samochodu ciężarowego
Star-20, który miał przy przednich i tylnych kołach resory piórowe.
Autobusy Star-52 produkowano 6 lat. W pierwszym roku produkcji (1952)
wykonano zaledwie 20 szt. autobusów, natomiast w ostatnim, 1957 roku, z
Sanoka wyjechało 971 sztuk. W sumie wykonano 3300 sztuk autobusów Star-52.

Jelcz-Berliet PR-100
Jako partnera do współpracy w budowie autobusów w Polsce wybrano jedną z
przodujących w tym zakresie firm na świecie. Jest to gwarancją posiadania
dobrego własnego sprzętu.
Podpisana w dniu l sierpnia 1972 roku umowa licencyjna z Francją dotyczyła
budowy w Polsce autobusu PR-100. Autobus, którego pierwszą panie 20 szt.
zmontowano jeszcze w tym samym 1972 roku, spełnia wymagania stawiane
najnowszym konstrukcjom.
Autobus Berliet PR-100, w odróżnieniu od starszych konstrukcji autobusów,
jak np. Jelcz, nie jest budowany na podwoziu samochodu ciężarowego; jest to
„czysta" konstrukcja autobusowa. W przeciwieństwie do pierwszego polskiego
autobusu Star-52, obecnie wytwarzany Jelcz-Berliet PR-100 jest autobusem
przeznaczonym dla komunikacji miejskiej.
Wnętrze licencyjnego Jelcza-Berlieta jest przystosowane do przewozu dużej
liczby pasażerów na miejscach stojących. Szerokie drzwi i niski stopień
zapewniają wygodne wsiadanie i wysiadanie z autobusu. Autobus ma skuteczny
system przewietrzania i ogrzewania wnętrza. W celu zapewnienia płynności
jazdy, a więc zwiększenia wygody, starannie opracowano pneumatyczne
zawieszenie kół.
W wersji międzymiastowej Berliet będzie przewoził na miejscach siedzących
60 pasażerów, a bagaż lokowany będzie w dużych komorach pod podłogą
autobusu. Tak dobre wykorzystanie przestrzeni użytecznej autobusu jest
możliwe wskutek umieszczenia silnika za osią tylną pojazdu.
Autobusy Jelcz-Berliet należą do grupy dużych, 11-metrowych pojazdów.
Jeszcze w 1974 roku rozpocznie się wytwarzanie autobusów o oznaczeniu
PR-110, w których będą stosowane podstawowe elementy wytwarzane w Polsce,
np. silnik Leylanda, skrzynia biegów, układ hamulcowy i inne.
W latach 1969/80 jelczańskie Zakłady Samochodowe osiągną produkcję 5
tysięcy autobusów rocznie. Będą to odmiany: miejska — produkowana w ilości
2 tyś. sztuk rocznie, międzymiastowa i turystyczna, których łączna
produkcja wyniesie 3 tyś. sztuk rocznie.

OD STARA 52 DO BERLIETA PR-100
Obecnie Polska należy do największych producentów autobusom w Europie;
wytwarzamy ich ok. 6 tysięcy sztuk rocznie. Dysponujemy dwiema dużymi
fabrykami, ta Sanoku i w Jelczu. Produkowanymi ta kraju autobusami
wypełniamy prawie całkowicie własne zapotrzebowanie na tego typu pojazdy.
Sanocka Fabryka Autobusów wytwarza autobusy średnie, długości ok. 9 metrów,
natomiast Jelczańskie Zakłady Samochodowe produkują duże autobusy, długości
ok. 11 metrów. To jest stan dzisiejszy, ale początek był inny.
Po wojnie potrzeby przewozu osób stały się niemniej pilne niż przewozy
ładunków. Komunikacja autobusowa dysponowała małą ilością autobusów
zagranicznych różnych typów, jak np. Chausson, Leyland, Fordson, Renault,
Mavag i inne. Różnorodność typów autobusów i ich zły stan techniczny
(autobusy te nie były nowe) sprawiały dużo trudności. Mając już w produkcji
własny samochód ciężarowy, można było zbudować autobus. Zanim to nastąpiło,
przystosowywano samochody Star-20 do przewozu ludzi, budując w miejsce
skrzyni ładunkowej — oszkloną kabinę pasażerską.
Pierwszy prototyp autobusu został opracowany już w 1950 roku. Jako bazę
konstrukcyjną wykorzystano samochód ciężarowy Star-20. Zresztą autobus
nazwano również Star. Był to model Star-50, a w rok później powstał
następny prototyp oznaczony Star-51.
W roku 1950 fabryka wagonów „Sanowag" w Sanoku została zamieniona na
fabrykę autobusów. Prace przygotowawcze do uruchomienia produkcji seryjnej
autobusów trwały 2 lata.
Druga polska fabryka, autobusów rozpoczęła produkcję zgodnie z podpisaną
dnia 5 grudnia 1958 roku umową licencyjną z Czechosłowacją. Pierwsze
autobusy wg licencji Skoda-706 RTO-Karosa zostały zmontowane w Jelczu w
1959 roku, było ich 20 sztuk. Autobusy tego typu produkowane są w kilku
odmianach do dzisiaj, równolegle z najnowszymi Berlietami.

Zdzisław Podbielski

--------------------------
Porównanie danych technicznych w tabeli na rysunku
--------------------------