Fotki:

Wzmacniacz momentu obrotowego
Autor: Mgr. inż. Andrzej Moldenhawer <>
Źródło: Młody Technik 10/1975 <http://www.mt.com.pl>

Wewnątrz skrzyni biegów opisywanego w numerze 8 „MT" ciągnika Ursus C-385
znajdował się element o tajemniczej nazwie wzmacniacz momentu obrotowego.
Do czego on służy? Ciągnik w czasie swojej pracy natrafia nieraz na
sytuację, w której musi natychmiast zwiększyć uciąg na kołach, i to bez
zmiany biegu, choć ma aż ośmiobiegową skrzynię przekładniową. Przerzucenie
bowiem biegu wymaga na krótką chwilę rozłączenia sprzęgła, a co za tym
idzie, wahnięcia w momencie napędzającym koła. Wahnięcie to pogarsza i tak
już trudną sytuację, w jakiej ciągnik znajduje się w chwili pokonywania
przeszkody, dlatego też w cięższych typach ciągników stosuje się wzmacniacz
momentu obrotowego, mechaniczne urządzenie zwiększające moment obrotowy na
kołach, w sposób ciągły, bez używania sprzęgła.
Moment obrotowy ze sprzęgła przenoszony jest na wał napędowy (1) zakończony
tarczą (4), na której osadzone jest koło koronowe (5) z zazębieniem (kolor
zielony) wewnętrznym. Z tym kołem zazębione są koła zębatą satelitów (kolor
czerwony) (7). Satelity łożyskowane są w tarczy kosza satelitów połączo-nej
z wałkiem odbiorczym (kolor pomarańczowy).
Jeżeli wałek odbiorczy wraz z koszem byłby nieruchomy, to wówczas w czasie
obrotu koła koronowego satelity kręciłyby się 2 prędkością kilkakrotnie
większą aniżeli obroty koła koronowego. Taki przypadekjednak nie zachodzi,
ponieważ te same satelity zazębione są z zębatym kołem centralnym (22).
Centralne koło zębate połączone jest z bębnem (9) i tarczą sprzęg-ła (10) —
całość na schemacie oznaczono kolorem niebieskim. Ten skomplikowany zespół
łożyskowany jest na nieruchomej tulei połączonej z korpusem skrzyni biegów
(korpus skrzyni oznaczono kolorem żółtym). Koło zębate z bębnem może być
unieruchomione względem skrzyni biegów, ale też może obracać się
sprzęgnięte z tarczą walka odbiorczego.
W przypadku sprzęgnięcia koła zębatego (centralnego) przez sprzęgło (10) z
koszem satelitów prędkość obrotowa na wejściu wzmacniacza momentu i na jego
wyjściu, czyli na obydwu wałkach napędowym i odbiorczym, jest taka sama,
ponieważ satelity nie mogą się toczyć równocześnie po dwóch kołach zębatych
o różnych średnicach (koło 5 i 22). Połączenie obu kół zębatych
nieruchomymi satelitami jest stanem normalnym pracy skrzyni biegów ciągnika
i wtedy wzmacniacz momentu obrotowego nie spełnia swojej roli. Stan taki
utrzymywany jest przez wprowadzenie oleju pod ciśnieniem (kolor fioletowy)
z pompy przez instalację ciśnieniową (13) do przestrzeni zawartej pomiędzy
tylną ścianą bębna (9) a tłokiem sprzęgła (12) (ścianę bębna oznaczono na
schemacie kolorem żółtym z niebieskimi kropkami). Tłok sprzęgła naciska na
tarczę dociskową (11) i z kolei na tarczę sprzęgła (10) powodując, na
skutek tarcia, unieruchomienie względem siebie kosza satelitów i koła
centralnego. Tarcza sprzęgła osadzona jest na wielowypuście połączonym z
koszem satelitów.
W przypadku jednak, kiedy kierowca ciągnika chce na chwilę zwiększyć uciąg
na kołach, to wówczas, za pomocą dźwigni umieszczonej przy kierownicy
wyłącza dopływ oleju pod ciśnieniem do instalacji wzmacniacza momentu.
Wówczas ciśnienie pomiędzy tarczą dociskową a tarczą sprzęgła spada do
zera, równocześnie zaś system sprężyn rozłącza sprzęgło. Tutaj należy
zwrócić uwagę na jeszcze jeden układ sterowania wzmacniacza momentu, a
mianowicie na hamulec taśmowy (18) opasujący zewnętrzną powierzchnię bębna
sprzęgła. W opisywanej poprzednio sytuacji taśma hamulca nie dotykała do
powierzchni bębna, ponieważ ciśnienie strumienia oleju tłoczonego przez
pompę działało na powierzchnię tłoka hamulca (19) i powodowało ściśnięcie
sprężyny spiralnej. W chwili jednak wyłączenia instalacji olejowej
ciśnienie oleju maleje do zera i wówczas nacisk sprężyny spiralnej hamulca
spowoduje ruch tłoka w lewo, a następnie, przez mechanizm krzywkowy (20),
zacisk taśmy hamulca na powierzchni bębna.
Unieruchomienie powierzchni bębna powoduje unieruchomienie koła
centralnego, po którym muszą teraz toczyć się satelity. Ruch satelitów po
nieruchomym kole zębatym (22) powoduje, że zaczynają one wirować wraz ze
swoją obudową, a więc i wałkiem odbiorczym, z mniejszą prędkością aniżeli
koło koronowe, po którym się toczą. Ponieważ koło koronowe łączy się z
wałkiem napę dowym, powstaje więc nowa przekładnia typu satelitarnego
zmniejszająca o 30% obrotv wałka odbiorczego, a co za tym idzie,
zwiększająca na tyn wałku jego moment obroto wy. Włączenie i wylączenii tej
przekładni odbywa si( przez oddziaływanie trących się w kąpieli olejowej
połączeń ciernych (sprzęgła i hamulca), a więc włączenie i wyłączenie
wzmacniacza sprzęgła może odbywać się w sposób ciągły, bez wahnięć
prędkości obrotowej silnika i kół ciągnika.

Mgr. inż. Andrzej Moldenhawer